داوری عبارت است از اینکه افراد جامعه، اختلافات بین خود را توسط یک یا چند نفر معتمد به انتخاب خود حل­ وفصل کنند. حال ممکن است، رسیدگی به اختلاف و صدور رای توسط فردی باشد که دو طرف دعوی وی را با رضایت یکدیگر انتخاب کرده اند، یا اینکه مراجع قضایی آن­ها را برگزیده اند.. به این ترتیب در داوری و حکمیت، طرفین دعوی دادگاه را از مداخله در دعوی خود خارج کرده­ اند.

موضوع حق داوری از گذشته در میان مجموعه قوانین کشور دارای اهمیت خاصی بوده است. به گزارش مجله دلتا گاهی داور، شخصیت حقیقی است؛ یعنی طرف های قرارداد فردی را بعنوان داور انتخاب و در متن قرارداد به آن اشاره می‌کنند و گاهی به صورت شخصیت حقوقی است یعنی شرکت یا مؤسسه ای را بعنوان داور تعیین می‎کنند. افراد در هر مرحله ای می‎توانند داور را تعیین کنند و محدودیتی برای تعیین داور ندارند. این انتخاب می‎تواند زمان انعقاد قرارداد یا در زمان اجرای آن و حتی پس از طرح دعوی در دادگاه باشد.

کدام دعاوی قابل ارجاع به داوری نیست؟

طبق قانون، برخی از دعاوی قابل ارجاع به داوری نیست. قانونگذار این استثنائات را در قانون بیان کرده است که برخی از آنها عبارتند از ؛ دعاوی مربوط به ازدواج ، طلاق، دعاوی مربوط به ورشکستگی و همچنین رسیدگی به امور کیفری نیز از صلاحیت داوری خارج و باید در دادگاه ها طرح و رسیدگی شود. نکته مهم در ارجاع امر به داوری این است که در حل و فصل اختلافات، داورانی انتخاب شوند که از مقررات داوری اطلاع کامل داشته باشند، در غیر اینصورت داوری به مراتب طولانی تر و گران تر از رسیدگی در دادگاه خواهد بود.

محاسن استناد به حق داوری

1. برای حل و فصل اختلافات مالی، شراکتی و قراردادی کم هزینه تر از طرح دعوی در دادگستری است.
2. رعایت تشریفات اداری و آیین دادرسی مدنی در آن الزامی نیست.
3. ارتباط طرف های دعوا و تعامل آنان با داور یا داوران بهتر صورت می‎گیرد.
4. بررسی موضوع از سوی داوران راحت تر و نتیجه آن نیز بهتر بوده و از اطاله دادرسی جلوگیری می‎شود.

انواع داوری

داوری به دو نوع، داوری اختیاری و داوری اجباری تقسیم می‎شود:

• داوری اختیاری: گاهی میان افراد قراردادی منعقد می‎شود و در قرارداد تعیین می‎کنند که در صورت بروز اختلاف، آن را از طریق داور یا داورانی حل و فصل کنند و یا اینکه ضمن یک توافقنامه یا قراردادی جداگانه تحت عنوان داوری توافق می‎کنند که در صورت بروز اختلاف، از طریق داوری مشکل را حل و فصل کنند. در هنگام انعقاد قرارداد ذکر نکاتی مانند مشخصات داور یا داوران و مواردی که باید به داوری ارجاع کنند تعیین می‎شود. نکته ای که باید توجه داشت این است که تعیین تعداد داوران در صورت تعدد داور الزامیست، در این شرایط مناسب تر است که تعداد آن ها عدد فرد باشد. مثلا 3 داور تعیین شود تا مشکلی در تصمیم گیری بوجود نیاید.

این شخص ممکن است شخص حقیقی و یا حقوقی (شرکت یا سازمانی) باشد. شخص ثالث که وظیفه اش تعیین داور است باید تمام شرایطی را که طرف ها در توافقنامه داوری برای تعیین داور مقرر داشته اند، رعایت کند و مقررات مربوط به ممنوعیت از داوری مذکور در قانون آئین دادرسی مدنی را مورد توجه قرار دهد.

• داوری اجباری: در برخی از موارد دادگاه با توجه به اوضاع و احوال، حل یک مسئله را از طریق داوری به مصلحت می‎بیند و موضوع را برای حل اختلاف به داوری ارجاع می دهد. در این موارد طرف های دعوا در این امر هیچ  نقشی ندارند. این نوع از داوری را که فقط در مواردی است که قانونگذار تعیین کرده، داوری اجباری می‎گویند.

 روش های تعیین حق داوری

انتخاب داور برای حل اختلاف به سه روش انجام می‎شود:

1. انتخاب توسط طرف های اختلاف و دعوا
2. انتخاب داور توسط شخص ثالث
3. انتخاب داور توسط دادگاه

طبق قانون، طرف های اختلاف می‎توانند یک یا چند نفر را به عنوان داور انتخاب کنند. حال اگر در قرارداد داوری تعداد داور به منظور حل اختلاف معین نشده باشد و یا اصحاب دعوا نتوانند در تعیین داور یا داوران به توافق برسند، قانونگذار به اشخاص این حق را داده، که هر یک از آنان یک نفر داور اختصاصی معرفی و یک نفر را به عنوان داور سوم با توافق یکدیگر تعیین کنند. در این حالت هر یک از طرف‎ ها که متعهد به معرفی داور شده، می‎تواند داور خود را انتخاب و از طریق اظهارنامه به طرف مقابل معرفی و از طرف دیگر تقاضای تعیین داور کرده و یا رضایت خود را بر داوری شخص ثالث اعلام کند.